İktidar politikaları tarihi bir servet transferi yarattı. Halkın yüzde 85’i 2022 yılında da yoksullaşırken, en zengin yüzde 15’lik kesimin zenginliği arttı.
Gelir dağılımı eşitsizliği ölçütlerinden olan Gini katsayısı 2022 yılında 0.433 ile veri setinin en yüksek seviyesine çıktı. Söz konusu katsayı sıfıra yaklaştıkça gelir dağılımında eşitliği, bire yaklaştıkça gelir dağılımında bozulmayı ifade ediyor.
Türkiye İstatistik Kurumunun (TÜİK) gelir ve yaşam koşulları araştırması 2023 yılı sonuçlarına göre; en yüksek eş değer hane halkı kullanılabilir fert gelirine sahip yüzde 20’lik grubun toplam gelirden aldığı pay bir önceki yıla göre 1.8 puan artarak yüzde 49.8’e çıkarken, en düşük gelire sahip yüzde 20’lik grubun aldığı pay 0.1 puan azalarak yüzde 5.9 oldu.
En son yapılan araştırma sonuçlarına göre Gini katsayısı bir önceki yıla göre 0.018 puan artış ile 0.433 olarak tahmin edildi. Tüm sosyal transferler hariç tutulduğunda Gini katsayısı 0.520, emekli ve yetim maaşı dahil diğer tüm sosyal transfer gelirleri hariç tutulduğunda ise 0.445 olarak tahmin edildi.
Toplumun en yüksek gelir elde eden yüzde 20’sinin elde ettiği payın en düşük gelir elde eden yüzde 20’sinin elde ettiği paya oranı şeklinde hesaplanan P80/P20 oranı 7.9’dan 8.4’e, gelirden en fazla pay alan yüzde 10’unun elde ettiği gelirin en az pay alan yüzde 10’unun elde ettiği gelire oranı şeklinde hesaplanan P90/P10 oranı ise 14.2’den 15’e yükseldi.
En yoksulların geliri artmadı
Eş değer hane halkı kullanılabilir fert gelirine göre sıralı yüzde 10’luk gelir grupları itibarıyla fertlerin bir önceki yıla göre yüzdelik geçişleri incelendiğinde; bir önceki yılda birinci yüzde 10’luk grupta olan fertlerin 2023 yılında yüzde 49.2’sinin, son yüzde 10’luk grupta olan fertlerin ise yüzde 66.5’inin gelir grubu değişmedi.
Ayrıca 2022 yılında birinci yüzde 10’luk grupta olan fertlerin yüzde 29.9’unun 2023 yılında gelir grubu birden fazla yükseldi. Son yüzde 10’luk grupta olan fertlerin ise yüzde 13.1’inin gelir grubu birden fazla düştü.
En düşük gelir ise Van, Muş, Bitlis, Hakkâri bölgesinde
Araştırma sonuçlarına göre, Türkiye’de yıllık ortalama hane halkı kullanılabilir fert geliri 2023 yılında 83 bin 808 TL iken, İBBS 2. düzey bölgeleri itibarıyla en yüksek olduğu bölge 114 bin 634 TL ile İstanbul oldu. Bu bölgeyi, 108 bin 36 TL ile Ankara bölgesi ve 101 bin 372 TL ile Tekirdağ, Edirne, Kırklareli bölgesi izledi.
En düşük yıllık ortalama eş değer hane halkı kullanılabilir fert geliri ise 39 bin 173 TL ile Van, Muş, Bitlis, Hakkâri bölgesinde gerçekleşti.
DİSK-AR: En zengin yüzde 5’in ortalama geliri en yoksul yüzde 5’in 31 katı!
Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu Araştırma Merkezi (DİSK-AR) tarafından Türkiye’deki gelir dağılımı inceleyen araştırmada ise, Türkiye’nin AB ülkeleri içinde gelir eşitsizliğinin en fazla olduğu ülke olduğu belirtildi. Araştırmada, en zengin yüzde 5’lik grubun ortalama geliri en yoksul yüzde 5’inkinin 31 katı düzeyinde olduğu belirtilirken, patron gelirlerinin tüm gelirlerden daha fazla arttığı vurgulandı. Araştırmada kadınların ortalama gelirinin ortalama gelirin yüzde 21 altında dile getirildi.
2022 itibarıyla Türkiye’de 4,3 milyonluk en zengin yüzde 5’lik gelir grubunun hanehalkı kullanılabilir gelirinin 4,3 milyonluk en yoksul yüzde 5’lik gelir grubunun hanehalkı fert gelirinin 31 katı düzeyinde olduğu belirtilen raporda, “2005 yılında en zengin yüzde 5 toplam gelirin yüzde 25’ine 2022 yılında bu oran yüzde 30,8 oldu, buna karşın en yoksul yüzde 5’in aldığı pay değişmedi. 2005 yılında 25 kat olan P95/P5 oranı 2022 yılında 5,8 puan artarak 30,8 kat oldu. Böylece P95/P5 oranı 2005 yılından beri en yüksek düzeyine yükseldi” denildi.
Gelir eşitsizliği ölçüm yöntemlerinden biri olan Gini katsayısının Türkiye’de arttığını ile getirilen raporda, “Gini katsayısı son bir yılda 0,415’den 0,433’e yükseldi ve 2008’deki seviyesini aştı. 2005 yılında 0,428 olan Gini katsayısı 2008’de 0,415 olarak gerçekleşti ve 2019 yılında 0,410’a kadar yükseldi. 2022 yılında Gini katsayısı 0,433 olarak gerçekleşti. Böylece Gini katsayısı son 12 yılın en yüksek düzeyine yükseldi” ifadeleri yer aldı.
Türkiye gelir eşitsizliğinde Avrupa birincisi
Türkiye’nin AB ülkeleri ile karşılaştırıldığında gelir eşitsizliğinin en fazla olduğu ülke olduğunu vurgulanan araştırmada, ilk beş ülke şöyle sıralandı:
“AB ülkeleri içinde gelir eşitsizliği en fazla olan ilk beş ülke Türkiye (0,433), Bulgaristan (0,384), Litvanya (0,362), Letonya (0,343), İtalya (0,327).”
Patron gelirleri tüm gelirlerden daha hızlı artıyor
Türkiye’de hanehalkı fertlerinin esas işteki durumlarına göre gelirlerine bakıldığında işveren gelirlerinin çok daha hızlı arttığının görüldüğü belirtilen raporda, “2005 ve 2022 arası dönemde hanehalkı fertlerinin esas işlerinden elde ettiği gelir 8.754 TL’den 116.297 TL’ye yükseldi. Böylece ortalama hanehalkı fert geliri yüzde 821,4 oranında arttı. Ücretli çalışanların ortalama hanehalkı fert geliri 2005 ve 2022 yılı arasında yüzde 1.333,8 oranında artarak 9.069 TL’den 102.821 TL’ye yükseldi. Yevmiyelilerin ortalama fert geliri aynı dönemde 3.289 TL’den 53.334 TL’ye ve kendi hesabına çalışanlarınki 7.002 TL’den 115.622 TL’ye yükseldi. Böylece 2005 ve 2022 arasında ortalama hanehalkı fert geliri yevmiyelilerde yüzde 1.521,6 ve kendi hesabına çalışanlarda yüzde 1.551,3 oranında artış gösterdi” ifadeleri kullanıldı.
Gelir dağılımında cinsiyet uçurumu
Ortalama hanehalkı fert gelirlerine cinsiyete göre bakıldığında kadınlar ve erkeklerin arasında ciddi farklar olduğunun altı çizilen araştırmada, 2005 yılında kadınların ortalama hanehalkı fert geliri ortalama fert gelirinden yüzde 26,3 daha az, erkeklerin yüzde 6,2 daha fazla aktarıldı.
2022 yılına gelindiğinde erkeklerin ortalama fert geliri toplam ortalama gelirin yüzde 8’i üzerinde olduğu ifade edilen araştırmada, “Kadınlarınki halen ortalamanın yüzde 21,2 altındadır. Kadınlar ortalama gelirlerin altında gelir elde ederken erkeklerin gelirleri ortalama gelirlerin üzerindedir. İşteki duruma göre erkek ve kadınların fert gelirleri arasındaki fark çok daha çarpıcı. 2022 yılında yevmiyeli çalışan erkekler kadınlardan yüzde 78,5 oranında fazla gelir elde ettiler. Bu oran işverenlerde yüzde 45,3, kendi hesabına çalışanlarda yüzde 24,9 ve ücretlilerde yüzde 21,9 olarak hesaplandı” ifadeleri yer aldı.
